Dünyanın her yerinde birçok farklı türde parazit türü bulunur ve şayet önlem alınmazsa salgınlara neden olur. Söz konusu parazitlerden biri de cryptosporidiosis olarak anılan bir türdür. “Kripto ishali” olarak da bilinen şikayetlere neden olan bir parazittir.
Bu parazit türü ile enfekte olan kişilerde ateş, karın krampları, kilo kaybı, kusma, gevşek ve sulu dışkı ile ishal gibi sağlık sorunları açığa çıkabilmektedir. Dolayısıyla en erken dönemde teşhis ve tedavi edilmesi gerekir. Bunun yanında mücadele de en etkili adım, bakterinin üremesine elverişli olan ortamlarda gereken önlemleri alınmasıdır. Böylelikle üremesini engellenmiş olur. Özellikle nehir, göl, çeşme, ve yüzme havuzlarından yayılan Cryptosporidiosis parazitine dair işte detaylar;
Cryptosporidiosis Nedir?
Kripto(Crypto) olarak da bilinen Cryptosporidiosis şiddetli ishal ile karakterize olan bir enfeksiyondur. Bu enfeksiyona Cryptosporidiosis parvum paraziti neden olmaktadır. Tek hücreli olan bu parazit, ilk olarak 1907 yıllarında farelerde görülmüştür. Ve hayvan veya insan sindirim kanalında çoğalan protozoonlara neden olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanında son 30 yıldır insanlarda da hastalığa neden olan bir parazit olduğu belirlenmiştir.
Bu parazitin iki temel tipi bulunmaktadır. Biri sığır tipi olarak anılırken oğlaklar, buzağılar ve kuzu gibi memelilerde hastalığa neden olur. Bunun yanında nadir olarak da olsa nadir olarak büyükbaşlarda görülebilmektedir. Diğer tipi ise insanlarda hastalığa neden olan insan tipidir. Çoğunlukla bu parazit ile enfekte olmuş hayvanların dışkıları ile kirlenmiş göl, çeşme, su parkı ve yüzme havuzlarındaki suyun yutulması ile kontamine olunmaktadır. Bunun yanında bu parazit ile kirlenmiş içecekler, buz veya suyun yutulması ile de bulaşabilmektedir. Dolayısıyla su kaynaklarının bu parazitten temizlenmesi şarttır.
Cryptosporidiosis Teşhis Ve Tedavisi
Cryptosporidiosis paraziti bulaştığı kişinin dışkısından teşhis edilmektedir. Dışkı ile yapılan testler ile bu parazit ile enfekte olunup olunmadığı belirlenmektedir. Ancak bazı durum ve vakalarda dışkıda aralıklı olarak da bu parazite rastlanabilmektedir. Böyle bir durumda ise en az 3 defa testin yenilenmesi gerekir. Bunun yanında bazı vakalarda teşhis edilmesi için başka özel testlerin yapılmasına da ihtiyaç duyulabilmektedir.
Sağlıklı bir bağışıklık sistemine sahip bir kişiye Cryptosporidiosis paraziti bulaştı ise çoğu zaman özel bir tedavi gerektirmeden kendiliğinden geçer. Ancak hastalığın bağışıklık sistemi zayıf ve başka kronik hastalıkları bulunanlarda ağır seyretme riski vardır. Tedavisine öncelikle bağışıklığı güçlendirme amaçlı bir tedaviyle başlanırken, ardından ilaçta uygulanabilmektedir. Tedavi aşamasında hastanın yaşı, genel sağlığı, mevcut ve geçirmiş olduğu hastalıklar ve hastalığın ne kadar ağır seyrettiği gibi birçok faktör ele alınır. Bu sayede özel bir tedavi planı uygulanması da gerekebilmektedir.
Hayvanlarda Cryptosporidium
Bu parazitinin hayvanlarda yaşayan tipi, dünya çapında çok çeşitli hayvanlarda Cryptosporidium hastalığına neden olmaktadır. Şikayetler ağırlık olarak bağırsaklarda oluştuğu için gastrointestinal parazit olarak anılmaktadır. Bunun yanında özellikle yeni doğan ve geviş getiren hayvanlarda sıklıkla görülür.
Cryptosporidiosis paraziti ile enfekte olan hayvanlarda büyüme geriliği, uyuşukluk ve hafif ila şiddetli ishal gibi belirtilerle kendini göstermektedir. Bu parazit ile enfekte olmuş hayvanların tedavileri ise birkaç şekilde yapılır. İshal önleyici ilaçlar ile sıvı ve elektrolitlerin değiştirilmesi şeklinde yöntemler uygulanan tedaviler arasındadır. Ayrıca sıkı hijyen uygulamaları bu enfeksiyonu önlemenin anahtarıdır denilebilir.
Hayvan tipi Cryptosporidiosis parazitinin 19 türü ve 40 genotipi bulunmaktadır. Bu enfeksiyonun bulaşması doğrudan hayvandan hayvana veya bu hayvanların dışkısı ile kirlenmiş suların yutulması iledir. Bu hayvanların dışkıları ise mukuslu, sulu, soluk veya sarı renktedir. Şayet enfekte olmuş hayvanların tedavisi teşhis sonrası en kısa zamanda yapılmazsa ölümlere bile neden olabilmektedir. Bunun yanında inatçı ishalin devam ettiği yavru hayvanlarda ölüm oranı daha yüksek olabilmektedir. Dolayısıyla ana tedavinin ve destekleyici tedavinin yapılması şarttır.
Cryptosporidiosis Suda Nasıl Yayılır?
İnsan ve hayvanların bağırsaklarında yaşayan Cryptosporidiosis, bu parazit ile enfekte olmuş insan veya hayvan dışkısının kirlettiği suyun yutulması ile yayılır. Öyle ki bu parazit ile enfekte olmuş insan veya hayvanın bağırsaklarında milyonlarca Kripto paraziti bulunmaktadır. Nitekim kirlenmiş su yutulduğu zaman enfekte olma riski çok yüksektir. Bunun yanında yayılması, kontamine olmuş hayvan veya insan dışkısının bulaştığı yüzeyler, su, gıda ve toprakta da bulunabilmektedir.
Cryptosporidiosis yayılma yollarını özetlemek gerekirse, bu bakteri ile kontamine olmuş su kaynaklarından su içilmesi şeklinde açıklanabilmektedir. Bunun yanında yine kontamine olmuş suyu barındıran toprak, yüzey, kap, içecek, buz, pişmemiş yiyecekler tüketildiğinde de yayılır. Örneğin enfekte olmuş bir hayvan veya insanın dışkısının bulaştığı yüzme havuzundan su yutulması sonucu onlarca hatta yüzlerce kişiye bulaşabilmektedir.
Cryptosporidium Nasıl Bulaşır?
Tedavi edilmediği sürece büyük salgın riski içeren Cryptosporidiosis’u neden olduğu Cryptosporidiosis hastalığı sıklıkla bağırsak sorunları ile kendini gösterir. Bu parazitin bulunduğu dışkı ile kirlenen sulardan içilmesi öncelikli bulaşma koşulları arasındadır. Ancak farklı koşullarda bulaşma riski içerebilmektedir. Bulaşma yollarını belirtmek gerekirse şu şekilde sıralanabilmektedir;
- Enfekte olmuş hayvan veya kişilerin dışkılarının kirlettiği sulardan içilmesi.
- Enfekte olmuş keçi ve dana gibi hayvanlar veya çevreleri ile temasta bulunulması.
- Çocuk bakım ortamları gibi alanlarda enfekte olmuş kişilerle temas edilmesi.
- Oyuncak, kapı kolları, banyo armatürleri ve alt değiştirme gibi kontamine olmuş yüzeylerden bir şey yutulması.
- Enfekte olmuş hayvanların sütlerinin çiğ içilmesi.
- Kontamine olmuş yiyeceklerin tüketilmesi.
- Bu parazit ile enfekte olmuş biri ile cinsel ilişki sürecinde dışkının bulaşması.
Bu parazitin bulaşması öncelikle bağırsak sistemleri üzerinde bazı belirtiler ile kendini gösterir. İnsan tipi cryptosporidiosis paraziti bulaşan kişilerde görülen bağırsak ve diğer belirtileri sıralamak gerekirse şu şekildedir;
- Ateş.
- Karın krampları.
- Kilo kaybı.
- Kusma.
- Gevşek ve sulu dışkı.
- İshal.
Tüm bu belirtiler yanında enfekte olmuş bazı kişilerde hiçbir şikayet oluşmayabilmektedir. Ancak hiç belirti olmasa bile parazit bağırsaklarda 2 aya kadar yaşar ve başkalarına bulaşabilir. Bunun yanında bu belirtilerden birine sahipseniz genelde şikayetleriniz 2 hafta kadar sürer. Ancak bazı kişilerde ve durumlarda şikayetler daha uzun zaman devam edebilmektedir.
Cryptosporidium Korunma Yolları: Cryptosporidium Kontrolü Nasıl Yapılır?
Cryptosporidiosis parazitine karşı özel bir aşı yoktur. Dolayısıyla Cryptosporidium hastalığından korunmak daha bir önem taşır. Kendinizi en iyi korumanın yolu ise öncelikle kişisel hijyendir. Bunun yanında bulaşma riski yüksek olan ortamlara girerken de çok dikkat edilmesi gerekir. Bu bakteriden korunma yollarını ve dikkat etmeniz gerekenleri basitçe sıralamak gerekirse şu şekildedir;
- Çocuk bezini değiştirdikten ve tuvalet ihtiyacını gördükten sonra etkili bir el hijyeni sağlanması.
- Yemek yapmadan ve yemeden önce ellerin iyice yıkanması..
- Sebze ve meyvelerin kabuğunun soyulması veya iyice yıkadıktan sonra tüketilmesi.
- Kimyasal işlem görmemiş veya filtrelenmemiş su kaynaklarından su içilmemesi.
- Kirlenme riski olan yiyecek ve içeceklerin tüketilmemesi.
- Su kaynağı güvenli olmayan ülkelere seyahat edildiğinde çeşmelerden su içilmemesi. Bu çeşmelerden yıkanan sebze ve meyvelerin çiğ veya soymadan tüketilmemesi.
- Havuz suyunda bulunabileceğinden kesinlikle bu suyun yutulmaması.
- Kontamine olmuş hayvanın sütünün pastörize edilmeden tüketilmemesi.
- Su ile elleri yıkamanın mümkün olmadığı ortamlarda el hijyeninin kolonya gibi alkol bazlı ürünlerle sağlanması.
- Enfekte olma riski olan evcil ve çiftlik hayvanları ile temas ettikten sonra ellerin hijyeninin yapmılması.
- Cinsel aktivite sırasında oral ve fekal maruziyetin azaltılması. Hasta olan kişilerle cinsel ilişkiden en az 2 hafta kaçınılması.
Cryptosporidiosis paraziti ile enfekte olan kişiler bu hastalığı yayma riski taşır. Şayet bu parazit ile enfekte olmuşsanız bazı hususlara dikkat ederek yayılmasını önleyebilirsiniz.
Cryptosporidium Kontrol Önlemleri
Cryptosporidiosis ile enfekte olan kişiler belirtileri fark ettiği zaman dilimi veya sonrasında yaklaşık olarak 2 hafta süresince paraziti dışkılarıyla atar. Dolayısıyla şikayetleri sona erse dahi hastalığı bulaştırma riskleri devam etmektedir. Bunun yanında bazı hastalara uygulanan ilaç tedavisi etkin bir şekilde yarar sağlamaz ve paraziti öldürmez. Dolayısıyla başkalarına bulaştırmamak için bazı noktalara titizlik göstermeleri gerekir. Dikkat edilmesi gereken hususları pratikçe şu şekilde sıralayabiliriz;
- Uygulanan ilaç veya destekleyici tedaviye riayet edilmesi.
- Çocuk bezi değiştirdikten veya banyoyu kullandıktan sonra herhangi bir gıda veya yüzeye dokunmadan ellerin hijyeninin yapılması.
- Enfekte iken havuza girmekten kaçınması. Tüm belirtiler kaybolduktan sonra bile en az 2 hafta havuza girilmemesi.
- Hastayken ve hastalık geçtikten 2 hafta sonrasına kadar cinsel ilişkiden kaçınılması. Ayrıca ortak duş ve banyo yapılmaması.
- İshal sona erdikten en az 24 saat sonrasına kadar okul veya çocuk bakımı yapılan ortamlara girmekten kaçınılması.
Semptomlar sona erdiği zaman bile yaklaşık olarak 2 hafta bağırsakta yaşayan bu parazit tedavi edilmediği takdirde hayati riskler içerebilmektedir. Dolayısıyla erken tanı ve tedavisi çok önemlidir. Bunun yanında önleme amacıyla henüz aşı geliştirilmemiş olması Cryptosporidiosis kontrolü önemini daha da artıran bir koşuldur.
İnsan ve hayvanların bağırsaklarında yaşayan Cryptosporidiosis tedavi edilmediğinde hayati riskler içerse de tedavi edilebilir bir hastalıktır. Bunun yanında kişisel ve su kaynaklarının hijyenine özen gösterildiğinde bulaşması ve yayılması pratikçe önlenebilmektedir. Dolayısıyla risk olmaktan çıkar ve mücadele edilebilir basit bir sorun haline gelir.
